Petrolden sonra, doğal gazdan önce, dünyada en fazla ticareti yapılan ikinci ürün kahve. Bu zamana kadarki yazılarımda kahvenin tarihinden hazırlanışına, kavrulmasından sunumuna kadar bir çok noktaya değinmeye çalıştım. Bu yazıda ise işin biraz ekonomik boyutuna bakacağız birlikte. Kahve ticareti.
Bu yazıda ithalat, ihracat rakamlarının yanı sıra kahve ticareti’nin ülke ekonomisi ve milli gelire etkisini de göreceğiz.
Ama öncesinde biraz ICO’dan bahsedeyim size. ICO (International Coffee Organization / ICO.ORG) yani Uluslararası Kahve Organizasyonu 1963 yılında Londra’da, kahve üreticisi ve tüketicisi ülkelerin hükümetleri arasında iletişimi kuvvetlendirmek için kurulmuş bir organizasyon. Üyeleri dünyadaki kahve üretiminin %98’ini sağlarken, tüketimin de %83’ünü oluşturuyorlar. Toplam 50 üyesi olan ICO’nun bu üyelerinin 42 si ihracatçı, 8’i ise ithalatçı. Organizasyondaki en büyük üreticiler, Brezilya, Vietnam ve Kolombiya. (Brezilyanın açık ara önde olduğunu birazdan rakamları paylaştığımda daha net göreceğiz.) ICO amacını kendi sitesinde şu cümle ile tanımlamış: Dünyadaki sürdürülebilir kahve sektörünün geliştirilmesine ve gelişmekte olan ülkelerdeki yoksulluğun azaltılmasına pratik bir katkı sağlamak.
Görevleri ise özetle şöyle;
- Hükümetlerin ve özel sektörün, kahve meseleleri, piyasa koşulları ve trendleri hakkında görüş alışverişinde bulunmalarını ve üst düzey toplantılarda politikaları koordine etmelerini sağlamak
- Dünya kahve ticareti ve ekonomisine fayda sağlayan projeler için finansal geliştirme ve araştırmalar yapmak
- Kahve Kalite Geliştirme Programı ile kahve kalitesini yükseltmek
- Dünya kahve sektöründe geniş bir istatistik verisi sunarak piyasa şeffaflığını teşvik etmek
- Yenilikçi yaklaşımla kahve ticareti, kahve tüketimi ve kahve pazarını geliştirmek
- Yerel toplulukların ve küçük ölçekli çiftçilerin kapasitesini artırmak için stratejilerin geliştirilmesini teşvik etmek
- Kahve ile ilgili teknolojinin transferine yardımcı olmak için eğitim ve bilgilendirme programlarını teşvik etmek
- Üreticilere yardımcı olacak mali araçlar ve hizmetler hakkında bilgi vermek
- Dünya kahve sektörü hakkında nesnel ve kapsamlı ekonomik, teknik ve bilimsel bilgiler sunmak
Kuşkusuz ICO’nun yaptığı en kayda değer iş uluslararası kahve anlaşmasını (ICA, International Coffee Agreement) oluşturmak ve üye ülkeler arasındaki ticareti ve standardı net bir şekilde belirlemiş olmak. Bu konudaki son anlaşma ise 2007 yılında imzalandı ve 2011’den bu yana da yürürlükte..
Kahve ticareti 60 kiloluk çuvallarla yapılıyor ve bu standarda uygun raporlanıyor. Kahve bir çok ürün gibi dünyada dolara parite ve bu yazı yazıldığı gün (19.01.2017) her 1 libre (1 lbs =~453 gr.) kahvenin dolar karşılığı aşağıdaki gibiydi.
ICO Composite 1.4071$ (Ağırlıklı kahve sepeti)
Kolombiya 1.6673$
Diğer 1.7036$
Brezilya 1.4720$
Robusta 1.0998$
Elbette bunların kavrulmamış yeşil çekirdek fiyatı olduğunu unutmamak gerek. Basit bir hesapla, dünyada en fazla ticareti yapılan brezilya kahvesinin 60 kiloluk bir çuvalının 195 dolar olduğunu görebilirsiniz. Bir diğer bakış açısıyla 1 kilo kahve yaklaşık 12,5 lira. Elbette bu tutara aracı komisyonu, gümrük vergisi işleme maliyeti vs. dahil değil.
Ticari yollardan Türkiye’ye kavrulMAmış kahve getirmek istediğinizde %13 gümrük vergisi ve bu verginin eklenmiş hali üzerinden %8 oranında KDV ödüyorsunuz.
ULKE VE TOPLULUKLARA GÖRE KAHVE ITHALATI
IHRACATIN ÇEKİRDEK TİPİNE VE ÜLKERE GÖRE DAĞILIMI
Yukarıdaki rakamlardan ve yaptığımız basit hesaplamadan yola çıkarak Kasım ayında Brezilyanın kahve ticaretinden 625 milyon dolar gelir elde ettiğini görebiliriz. Mevsimsel sapmayı göz önünde bulundurursak Brezilya ekonomisine yıllık yaklaşık 6,5 milyar dolarlık bir gelir demek bu. Kahve tek başına, petrol şeker gibi dominant ürünlerin yanında Brezilya ithalatının %2,7’sini oluşturuyor. Etyopyada ise bu oran %15.
Burada elbet yer kaplamaması için bütün ülkelerin milli gelir rakamları ve sıralamasını vermeyeceğim ama şu bilgilerin cebimizde durmasında fayda var. Dünya bankasının rakamlarına göre 2011-2015 yıllarında kişi başı milli geliri en yüksek ülke Katar ve kişibaşı gelir 141.543 dolar. Türkiye ise 19,609 dolar ile 62. sırada (tabi dövizdeki son hareketlilik sonrası bir miktar(!) gerilediğimizi tahmin etmez zor değil.) Brezilya 15,391 dolar ile 72. sıradayken, Kolombiya 13,289 dolar ile 84 ve Vietnam ise 6,035 dolar ile 125. sırada. Listede toplam 186 ülke var. Afrikada ise durum çok daha vahim, 3089 dolar ile kenya 149, kahvenin ana vatanı olan Etyopya ise 1629 dolar ile 172. sırada yer alıyor.
Biliyosunuz kahve üretiminin en meşakkatli adımı kahve kirazlarının dallardan toplanması yani hasat süreci. Maalesef ki henüz bu meyveleri toparlayacak bir alet icat edilemediği için bütün toplama işlemi insan gücüne dayalı ve elle yapılıyor. Kahve yetiştiren ülkelerin kişibaşı gelir durumuna baktığınızda da çok net görebileceğiniz bir kanlı elmas durumu söz konusu. Bu nedenle adil ticaret yapılması ve üreticinin ve dolayısıyla emekçinin kazançtan en fazla payı almasına dayalı adil ticaret (fairtrade) oluşumları sektör ve sektörün devamlılığı için çok önemli. ICO’nun bu alandaki girişimleri ve çalışmaları da Kahve sektörünün sürdürülebilir bir sektör olarak kalabilmesi için çok değerli.
